Bằng tri thức và kinh nghiệm dạn dày trong nhiều công trình nghiên cứu lẫn thực hành gia phả, nhà Gia phả học Võ Ngọc An đã biên soạn tác phẩm “Gia phả học tinh tuyển” và rút ra các quan điểm và phương pháp nghiên cứu cơ bản gia phả học như sau:

• Nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn

Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn là con đường đi của nhận thức khoa học. Thực tiễn là những hoạt động vật chất có mục đích mang tính lịch sử - xã hội của con người nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội. Dựa vào khoa học, kỹ thuật và thực tiễn xã hội, chúng ta xây dựng nên lý luận nhận thức MÔN GIA PHẢ HỌC. Chúng ta thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan, đối lập với cảm giác, tư duy và ý thức con người. Thừa nhận khả năng của nhận thức là có thật, có thể nhận thức cụ thể, rõ ràng về đối tượng này. Không có cái gì là không thể biết, gia phả học lấy các tập hợp gia đình, dòng họ, đồng bào, Quốc tổ, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng tôn giáo và gia phả làm khách thể - thì hệ thống lý luận về nó phải bám sát, giải quyết các vấn đề do nội dung đó đặt ra. Phải đề ra các giải pháp đúng đắn giải quyết các yếu tố về cá nhân các hậu duệ dòng họ, cá nhân bình thường và các anh hùng, danh nhân của dòng họ với truyền thống ưu việt: lao động cần cù, yêu nước sâu sắc và văn hóa tiên tiến, đậm đà, về bậc thủy tổ (thủy tổ/tị tổ) (ở Việt Nam chỉ có vị Quốc tổ), về tâm linh là các tín ngưỡng tôn thờ tổ tiên, bao dung cả các tín ngưỡng tôn giáo…

• Tính khách quan khoa học

Thứ nhất, phải xuất phát từ việc xem gia đình dòng họ là một thực thể khách quan và cả các mối liên hệ nội tại, không được xuất phát từ ý muốn chủ quan, từ những phạm trù, quan niệm gia phả thô sơ sẵn có để xem xét, phán xét về gia phả học. Mặt khác cũng không được xuất phát từ những lời người ta nói về bản thân để giải thích, chứng minh về gia phả học. 

Thứ hai, phải phản ánh, biểu hiện một cách khoa học, cụ thể sự tồn tại thực tế của những quan hệ, hành vi và ý thức đạo đức, trong ý thức, nhận thức của người nghiên cứu, học tập gia phả học. Phạm vi này, ta chấp nhận sự nỗ lực tư duy nghiêm túc nhưng chưa hoàn chỉnh, tránh áp đặt, khái quát vội vàng, gò ép các phạm trù thành lý luận để cuối cùng gây ra hệ quả là cả hệ thống lý luận này sẽ trở nên vô nghĩa.

• Phương pháp trừu tượng hóa, khái quát hóa và phương pháp tổng hợp

Con người quan hệ với thế giới không phải bắt đầu từ lý luận, mà bằng thực tiễn. Trước tiên, trong gia phả học hoặc các môn học khác, nhà khoa học thu thập tài liệu từ cảm tính, sau đó tiến hành so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa… để phản ánh bản chất, quy luật vận động của các sự vật, hiện tượng thế giới của dòng họ, từ đó xây dựng thành khoa học lý luận về gia phả học. Trong việc dựng phả, ta phải thực hiện quá trình “đi vào, thâm nhập vào dòng họ”, đi điền dã, để thực hiện việc phỏng vấn, ghi chép, thu nhận người thật, việc thật. Đó là bước ban đầu, tiếp theo là quá trình chọn lựa, gạt bỏ đi những điểm không căn bản, không phải bản chất để tìm ra những điểm đặc trưng, những mối liên hệ bản chất, rồi từ những mối liên hệ bản chất đó mà tiến hành khái quát và khái quát hóa để tìm ra cái chung cơ bản, quy chúng về những khái niệm, phạm trù, quy luật nhất định và từ tất cả những khái niệm, quy luật, phạm trù ấy mà xây dựng thành hệ thống nhận thức lý luận về gia phả học. Đây cũng chính là phương pháp logic của gia phả học.

• Quan niệm phát triển và vận động

Vận động bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể cả sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy. Vận động còn là phương thức tồn tại của vật chất; vận động với các hình thức và các dạng khác nhau; vận động là sự tự vận động, do sự tác động lẫn nhau giữa các thành tố bên trong của vật chất. Phải phân chia các hình thức vận động ra làm nhiều loại: cơ học, vật lý, hóa học, sinh học và sau cùng là vận động xã hội. Khi nói vận động là vĩnh cửu, không ngừng, ta cũng nói sự đứng im là tương đối, có cân bằng trong vận động. Ở đây ta đề cập đến con người, đến gia đình và dòng họ. Tất cả đang trong quá trình vận động. Mục tiêu của cuộc vận động này là để truyền giống dòng. Trước hết, ta phải nhận thức đầy đủ về nguồn gốc gia đình nói chung và gia đình Việt Nam nói riêng, trong đó tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, các quy luật và phạm trù về việc hình thành và phát triển dòng họ, truyền thống lao động, yêu nước, văn hóa… Có xuất phát sự hình thành dòng họ và sẽ tiếp nối duy trì mãi mãi, dòng họ phát triển từ thô sơ đến hoàn chỉnh, từ “dã man, mông muội đến văn minh”.

• Nghiên cứu gia phả học, trước tiên theo quan điểm cơ bản là chủ nghĩa duy vật lịch sử

Khẳng định cái thứ nhất, tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, ý thức xã hội có tính độc lập tương đối. Thứ hai, kinh tế là nền tảng của mọi sinh hoạt xã hội, các lĩnh vực sinh hoạt xã hội khác có sự phát triển đặc thù và có sự tác động ngược lại đối với kinh tế, song nhìn chung chúng đều phụ thuộc vào kinh tế.

Gia phả học không chỉ là một hiện tượng thuần túy tinh thần, nó còn là những quá trình thực tiễn, những hiện thực, toàn bộ sự sống vật chất của con người. Vận dụng quan điểm tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, ta phải xem xét, giải thích gia phả học với tư cách là những quy tắc, chuẩn mực, giá trị, là sản phẩm của những sinh hoạt tinh thần và cả vật chất nữa, là sản phẩm của xã hội con người. Chính từ trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày, người ta mới đề ra những qui tắc, chuẩn mực gia phả học.

Khía cạnh thứ hai, phải xuất phát từ sinh hoạt kinh tế của xã hội để nhận thức, hiểu biết, giải thích các hiện tượng, quá trình, các trạng thái gia phả học. Con người tồn tại trước hết từ lao động sản xuất vật chất, đến lao động tư duy. Đây là mối quan hệ giữa người và người đã hình thành nên những quy tắc, chuẩn mực, giá trị con người, giá trị gia phả học. Đặc biệt, cần phân biệt mối liên hệ chặt chẽ giữa các giá trị tinh thần gia phả học với các lợi ích kinh tế. Những quy tắc, chuẩn mực gia phả học đã hình thành bao giờ cũng phục tùng một lợi ích kinh tế. Trong một chế độ xã hội nhất định, tập đoàn, giai cấp nào có lợi ích kinh tế cơ bản, chi phối đời sống kinh tế của toàn bộ xã hội thì gia phả học chi phối xã hội đó là loại gia phả học của chính tập đoàn, giai cấp đó. Trong xã hội chúng ta, khát vọng sự phồn vinh, hạnh phúc của dòng họ, dân tộc là chính đáng. Vậy người nào có quan điểm, hành động đúng đắn về gia phả học chân chính, phải là người quan tâm, góp phần, thúc đẩy sự nghiệp văn hóa, xã hội phát triển tăng vọt.

Qua quá trình nghiên cứu và thực hành gia phả Việt Nam trong nhiều thập kỷ, các vấn đề mấu chốt khi tiếp cận, nghiên cứu và thực hành gia phả cũng đã được nhà nghiên cứu Võ Ngọc An rút ra như sau:

• Thái độ khoa học của người học môn gia phả: trang bị tinh thần, thái độ khách quan, tôn trọng các sự kiện lịch sử: nói đúng sự thật, không thêu dệt.
• Phải bám theo các nguyên tắc, phương pháp lịch sử tiến bộ và các khoa học chuyên ngành khác.
• Phải theo phương pháp điền dã: Tiếp cận nguồn kiến thức từ thực tiễn sinh động cuộc sống, dựa vào các nguyên tắc của thực chứng luận hoàn chỉnh, trực tiếp đi vào dân, vào dòng họ những người đang sống để quan sát - sống, sinh hoạt, phỏng vấn, ghi chép. Đi vào ký ức của dòng họ là nguồn tư liệu chính yếu của người dựng phả.
• Bám theo lịch sử cuộc Nam tiến của dân tộc ta.
• Phải có trình độ Hán - Nôm hoặc có mối liên kết với những nhà Hán - Nôm để đọc các bản gia phả cổ.
• Đọc các tác phẩm chuyên về dòng họ - gia phả Việt Nam như: “Nguồn gốc của gia đình, của sở hữu cá nhân và của nhà nước” (Ph. Ăngghen), “Giá trị tinh thần và truyền thống của dân tộc Việt Nam” (GS. NGND. Trần Văn Giàu), “Văn hóa dòng họ Việt Nam” (GS. Vũ Ngọc Khánh), “Gia phả khảo luận và thực hành” (Dã Lan Nguyễn Đức Dụ), “Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên” (GS. Ngô Đức Thịnh)...
• Nghe giảng về “gia phả xã hội” để nghiên cứu xuyên suốt, mở rộng, sử dụng công cụ máy vi tính trợ lực trong việc dựng phả, do Trung tâm Nghiên cứu và Thực hành gia phả đề xuất, tiếp cận nguồn tư liệu về gia phả của nước ngoài.
• Phải có tình yêu với môn học mang tính thiêng liêng này. Là người Việt Nam, hãy hiểu chính bản thân mình, trước hết là hiểu về gia phả, dựng phả để hiểu bản thân.